کی از روش های موفق بهبود مطالعه و یادگیری روش SQ4R یا روش پس ختام است.
اس کیو 4 آر از حروف اول شش مرحله آن تشکیل شده است: (1) خواندن اجمالی یا پیش خوانی (2) سوال کردن (3) خواندن (4) تفکر (5) از حفظ گفتن (6) مرور کردن . در زیر این مراحل را شرح می دهیم.
پیش خوانی : اگر می خواهید مطالب کتابی را یاد بگیرید ، نخست تمام آن کتاب را یک بار از رو بخوانید تا یک برداشت کلی از موضوع ها و قسمت های مهم آن کسب نمایید. این خواندن اجمالی یا پیش خوانی می تواند شما را در سازماندهی به مطالب ، مثلا ایجاد نوعی ساخت سلسله مراتبی برای آنها ، کمک نماید. مطالبی که لازم است در پیش خوانی فصلهای یک کتاب مورد توجه قرار گیرند عبارتند از : مقدمه یا توضیحات مقدماتی ، هدفها ، تیترهای اصلی و فرعی، خلاصه ، و جملات مقدماتی یا جملات موضوعی پاراگرافها .
سوال: برای هر قسمتی یا فصلی از یک کتاب که می خوانید در رابطه با هدفی که از مطالعه دارید سوال هایی را طرح نمایید . یکی از راه های انجام این کار این است که عناوین را به سوال تبدیل کنیم.مثلا در رابطه با فصل موجود میتوان پرسید که" روش پس ختام چیست؟" یا "چگونه میتوان فصلی از یک کتاب را پیش خوانی کرد؟" سوال های خود را با کلمات چگونه ،چه کسی ،چرا، چه چیزی ، بسازید.
خواندن: در این مرحله مطلب یا موضوع را بخوانید. به هنگام مطالعه سعی کنید سوال هایی را که مطرح کرده اید جواب دهید.توجه خود را به اندیشه های اصلی،جزیات موید اندیشه های اصلی ، سایر اطلاعاتی که به هدفهای خواندن شما مربوطند معطوف سازید. در صورت لزوم ، سرعت خواندن خود را متناسب با سهولت و پیچیدگی متن تغییر دهید.
تفکر : سعی کنید با تفکر درباره مطالبی که می خوانید آنها را بفهمید و به آنها معنی دهید. برای این منظور می توانید کارهای زیر را انجام دهید :
● آنچه را که می خوانید با مطالبی که از قبل یاد گرفته اید ربط دهید.
● نکات فرعی را به مطالب اصلی پیوند دهید.
● با استفاده از اطلاعاتی که می خوانید مسائل مطرح شده را جواب دهید.
مهمترین اصل زیربنای تفکر در جریان مطالعه ، بسط معنایی است . در واقع یکی از راهبردهای به یادسپاری ، بسط و گسترش مطالب است . ما به کمک بسط معنایی به مطالبی که می خوانیم شاخ و برگ می دهیم و بدین وسیله آنها را معنی دار می سازیم و لذا بهتر به خاطر می سپاریم.
از حفظ گفتن : پس از خواندن هر قسمت ، سعی کنید مطالب مهم آن را به یاد آورید و برای خود بازگو کنید . ضمن این کار به سوال هایی که طرح کرده اید پاسخ دهید. از حفظ گفتن به شما کمک می کند تا بر درک خود نظارت کنید و از این طریق به شما معلوم می گردد که چه قسمت هایی را خوب یاد نگرفته اید و باید آنها را از نو بخوانید.
مرور کردن : وقتی که خواندن تمام کتاب یا کل مطالب را به پایان رسانیدید ، آن را مرور یا بازبینی کنید. بهترین راه مرور کردن این است که بکوشید تا بدون مراجعه به متن ، سوال های مهم را جواب دهید. قسمت هایی را که نتوانستید به سوال های آنها جواب دهید ، دوباره بخوانید . دوباره خواندن نوعی مرور کردن است. اما این کار برای همه کتاب ضرورری نیست، سعی در جواب دادن به سوال های اساسی بهترین راه مرور کردن است . راهبرد از حفظ گفتن را برای فصل های کتاب و راهبرد مرور کردن کل کتاب به کار بندید.
با توجه به توضیحات فوق ، روش اس کیو 4 آر یا روش پس ختام ، بر سه اصل مهمبهسازی حافظه یعنی سازماندهی ، بسط معنایی، و تمرین بازیابی استوار است. دلایل موفقیت این روش و روش های مطالعه مشابه با آن ، همین اصول نظری هستند. پژوهش های زیادی تاثیر مهم روش پس ختام را در پیشرفت تحصیلی و بالا بردن کیفیت یادگیری دانش آموزان و دانشجویان ، نشان داده است.
